Akseleratorga ariza berish
Қадрли дўстлар, биз C.A.T. Science Accelerator 2.0 акселераторининг иштирокчи жамоалари билан интервьюлар туркумини давом эттирамиз.
Бугун афатикларда нутқни тиклаш учун мўлжалланган мобил иловани ишлаб чиқиш билан шуғулланаётган LOGOS жамоасидан интервью олдик.
❓ Лойиҳангиз ҳақида гапириб берсангиз.
Биз —LOGOS жамоасимиз, афатик пациентларнинг ўзбек тилида нутқини тиклаш учун мўлжалланган биринчи мультимедиа кўргазмали мобил илова устида ишлаяпмиз.
2019 йилги ЎзР миллий инсульт регистри маълумотлари бўйича инсультдан кейинги ногиронлик ҳолатлари 83,8% ни, инсультдан ўлиш ҳолатлари 17% ни, нутқ бузилиши – афазия – ҳолатлари чап ярим шар инсультидан кейин 80% ҳолатда кузатилар экан.
Биз бу илова билан инсультни бошидан кечирган беморлар нутқини реабилитация қилишга ёрдам берамиз. Лойиҳанинг ноёблиги унинг тиббий ходимларга (бемор койкасида ёнида) ва беморларнинг қариндошларига (махсус тиббий маълумотсиз) ёрдамидадир. Одамларда уйдан чиқмасдан, машқлар учун вақт ва жой танламасдан, нутқни тиклаш учун узлуксиз интерфаол машқлар имконияти пайдо бўлади.
❓ Жамоангизда қандай мутахассислар бор?
Жамоамиз икки нафар невролог, логопед-афазиолог, маркетологдан ташкил топган. IT-технологиялар бўйича тажрибали мутахассис керак.
❓ Иловангиз билан шифокорлар кузатуви остида ишланадими ёки у кўпроқ уйда мустақил равишда фойдаланиш учун мос келадими?
У шифокор билан ишлаш учун ҳам, усиз ишлаш учун ҳам мос келади.
❓ Афазияга эга беморларни даволаш ва реабилитация қилиш учун мобил иловаларнинг самарадорлигини текшириб кўрганмисиз?
Ҳа, текширганмиз. Ҳозирги оламда одамлар қўлидан смартфонни қўймайди, ундан нафақат алоқа воситаси сифатида, балки ахборот излаш учун ҳам фойдаланади. Тиббиёт ва соғлиқни сақлаш бўйича мобил иловалар IT-технологиялар бозорида оммалашиб бормоқда. Тиббиётда мобил иловаларнинг оммабоплиги мутухассисларни янги ва янги иловалар яратишга ундамоқда.
❓ Муаммоли ва ечимли интервьюларни ўтказдингизми? Улар нимани кўрсатди?
Ҳа, ўтказдик. Муаммоли интервью бўйича сўровда қатнашган респондентлар (100 кишидан ортиқ) “нима деб ўйлайсиз, нутқни тиклаш – бу жуда қийин жараёнми?” деган саволга 79% киши “ҳа, жуда қийин ва меҳнат талаб қиладиган жараён” деб жавоб берди.
“Афатик-беморлар нутқини реабилитация қилиш билан ким шуғулланиши керак?” ва “Афатикларнинг нутқини тиклаш методикаларини биласизми?” деган саволларга респондентларнинг 75% “логопедлар, тиббий ходимлар ҳамда беморларнинг қариндошлари ва яқинлари” деган жавобни беришди.
“Нутқни реабилитация қилмасдан, у ўз-ўзидан тикланиши мумкинми?” деган саволга одамларнинг 71% нутқ реабилитациясиз тикланмаслигини ёки тикланиши тўлиқ бўлмаслигини айтди.
“Беморда нутқнинг йўқолиши қандай оқибатларга олиб келади?” деган саволга респондентларнинг 58% беморда нутқ йўқолиши билан, параллел тарзда ўқиш, ёзиш ва ҳисоблаш кўникмалари йўқолишини қайд этишди. “Нутқ бузилишларига эга беморлар қандай даражадаги ногиронликка эга бўлади” деган саволга респондентларнинг 41,7% “биринчи”, 37,5% – “иккинчи” деган жавобни беришди. “Нутқни тиклаш бўйича машғулотларни қачон бошлаш керак?” деган саволга респондентларнинг 67% “иложи борича тезроқ, онги равшанлашганидан сўнг жадал терапия палатасида” деган жавобни берди. “Беморларнинг нутқини тиклашга қандай омиллар таъсир кўрсатади?” деган саволга респондентларнинг 91% “логопед машғулотларини иложи борича эрта бошлаш, беморнинг хоҳиши ва тиббий ходимлар ва беморнинг яқинлари томонидан мотивациялаш” деган жавоб берди.
Ечимли интервью саволлари бўйича респондентларнинг 46% нутқни тиклаш учун реабилитация дастурлари камлик қилади деган жавобни; 40% катталар контингенти билан ишлаш маънавий жиҳатдан жуда қийин деган жавобни, 14% эса битта катта ёшли афатик билан ишлагандан кўра, 10 та бола билан шуғулланган маъқул деган жавобни берди.
“Инсультдан кейинги афазияни тиклаш нимага боғлиқ” деган саволга респондентларнинг 62% “беморнинг логопед машқларни ўз вақтида бошлаши билан боғлиқ” деган жавобни; 35% “шифокорнинг бемор билан махсус методик қўлланмалар бўйича ўз вақтида бошлаган машғулотларига боғлиқ” деган жавобн; 58% “мобил иловалар афатиклар билан машғулотлар учун қўшимча қўлланма бўлиб хизмат қилади” деган жавобни; 38 % «ундан беморнинг қариндошлари ва яқинлари фақат иш пайтида логопед билан фойдаланишлари мумкин» деган жавобни берган.
“Афатик-бемор мобил илова учун қанча пул тўлашга тайёр?” деган саволга респондентларнинг 42% 100 000 ва 60 000 сўм деган жавобни берди.
❓ Иловангизнинг Ўзбекистонда ва дунёда аналоглари борми?
Ҳа, дунёда тахминан 22 та аналоги бор, уларнинг ҳаммаси инглиз, испан ва итальян тилларида, рус тилида бор-йўғи 2 та, ўзбек тилида эса йўқ. Ўзбекистон бўйлаб, бутун Ўрта Осиё минтақаси бўйлаб биз – биринчилармиз: LOGOS — афатиклар учун ўзбек тилидаги биринчи мультимедиали кўргазмали мобил илова. Бугунги кунда афатикларнинг нутқини тиклаш учун ўзбек тилида бирортаям миллий методик қўлланма-илова йўқ.
❓ Иловангизнинг тест версияси борми?
Ҳа, илованинг прототипи мавжуд, уни ушбу ҳавола орқали кўриш мумкин.
______________________________________________________________
Бизнинг Facebook тармоғидаги саҳифамиз: https://www.facebook.com/cat.science.accelerator/
Telegram тармоғидаги каналимиз: https://t.me/CATscienceAccelerator
Сайтимиз: http://cat-sa.uz/
Обуна бўлинг ва янгиликларни кузатиб боринг!
Эртага, 30 июнь сешанба куни соат 16:00 да Илғор Технологиялар Марказининг эксперти билан вебинар ўтказилади.
Спикер — Александр Юдаков, тижоратлаштириш бўлимининг мутахассиси.
Вебинар мавзуси — Стартаплар учун Инновацион ривожланиш вазирлигининг грантлари. Александр вазирликдан маблағ олиш қоидалари, аризалар қандай мезонларга жавоб бериши кераклиги ва аризаларни тақдим этишда стартаплар кўп ҳолларда қандай хатоларга йўл қўйиши ҳақида гапириб беради.
Вебинар ZOOM платформасида ўтказилади, бошланиши соат 16:00 да.
Қадрли дўстлар, биз C.A.T. Science Accelerator 2.0. иштирокчи-жамоалари билан интервьюлар туркумини давом эттирамиз.
Бугун биз онкомаркерлар диагностикаси бўйича тест-тизимни яратиш лойиҳаси билан шуғулланаётган Tumor On Target жамоасидан интервью олдик.
❓ Лойиҳангиз ҳақида гапириб берсангиз. Бозорга нима чиқармоқчисиз? Бундай лойиҳа ғояси қаердан пайдо бўлди?
HER2/neu кўкрак бези саратони ўсмасининг маркерларидан бири ҳисобланади, HER2/neu амплификацияси ва/ёки гиперэкспрессияси 15-30% кўкрак бези саратони ҳолатида аниқланади. Ҳар бир конкрет ҳолатда махсус терапияни танлашда, шу жумладан қимматбаҳо терапияни, кўп ҳолларда эса токсик препаратларни тайинлашга индивидуал ёндашув HER2-мақомни аниқлашда оптимал диагностик ёндашувларни танлаш заруратини белгилайди. Бугунги кунда онкопротеин даражасини аниқлаш имконини берадиган иммуногистохимия методи HER2 (Human epidermal receptor) онкогенини активлаштиришни баҳолашнинг энг аниқ методи ҳисобланади.
Бунда амалий лабораторияларнинг ҳаммаси ҳам ушбу методдан фойдаланиш имконига эга эмас, асосан махсус ускуна йўқлиги ва қиммат экани учун. Ўсимта ҳужайраларида HER2 генининг мақомини аниқлаш учун HER2-тестдан ўтказишнинг янги методларини жадал излаш ишлари амалга оширилмоқда. Хусусан, полимеразали занжирли реакция (ПЗР)ни қўллашга асосланган унинг ДНК даражасидаги экспрессияси даражаси бўйича HER2 мақомини баҳолаш протоколи жуда яхши натижаларни намойиш қилди.
Биз бозорга ўзимиз томонидан ПЗР асосида ишлаб чиқилган метод ёрдамида ўсмали касалликларда HER2 мақомини тестдан ўтказиш бўйича хизматни чиқаришни режалаштиряпмиз. Лойиҳамиз менинг диссертация ишим тадқиқотлари натижасига асосланган. Ўсмали касалликларнинг HER2 ижобий вариантлари аниқланганида, ўсмаларга эга беморларни таргетли препаратлардан фойдаланган ҳолда таргетли терапияни қўллаб даволаш имконияти пайдо бўлади. Анъанавий кимё терапиясидан фарқли ўлароқ таргетли терапия айнан ўсмали тўқимага таъсир кўрсатади. Бу ўсмали касалликларга чалинган беморларнинг ҳаётини узайтиришга кўмаклашади.
❓ Жамоангиз ҳақида гапириб берсангиз, унда қандай мутахассислар бор?
— Рустамова Шохиста Омонжоновна – лойиҳанинг асосчиси, илмий тадқиқотчи, М.Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети қошидаги Биофизика ва биокимё институтининг базавий докторанти. “Ёш олимларнинг академик мобиллиги” танлови асосида ва Илғор технологиялар маркази базасида 2016-2017 йилларда ўтказилган “Ошқозон саратонининг HER2 ижобий вариантларини тестдан ўтказиш методини ишлаб чиқиш” мавзусидаги лойиҳа раҳбари.
— Рустамова Шахноза Омоновна – халқаро даражадаги молиячи, бизнес-лойиҳаларни амалга ошириш бўйича «General accounting» лойиҳа асосчиси ва таъсисчиси. “Бўстонлиқ ЭИЗда дори воситаларини ва биологик фаол қўшимчаларни ишлаб чиқариш” лойиҳасининг муаллифи, “Pantos logistics” халқаро логистика компаниясининг бош бухгалтери.
❓ Маҳсулотингизнинг мақсадли аудиторияси ким? Клиникаларми, шифокорларми, диагностика марказлари ёки беморларми?
Шифокор-онкологлар бизнинг мақсадли аудиториямиз ҳисобланади. Беморлар шифокорларсиз бундай тестдан ўта олмайди.
❓ Маҳсулотингизнинг дастлабки версияси/прототипи борми?
Ҳа. Бугунги кунга келиб HER2 мақомини аниқлаш учун реал вақтда ПЗРни ўтказиш протоколи ишлаб чиқилган.
❓ Қандай тадқиқотларни ўтказдингиз?
Реал вақтда ПЗР методи асосида HER2 мақомини аниқлаш протоколини ишлаб чиқиш учун тадқиқотлар ўтказилди. Шунингдек стандартлаштирилган иммуногистохимия (ИГХ) методи натижалари билан ПЗР натижаларининг солиштирма таҳлили амалга оширилди. Янги протоколни синовдан ўтказиш ишлари кўкрак бези саратонига ва ошқозон саратонига чаланган беморларнинг ўсма тўқимаси ва қони намуналарида ўтказилди.
❓ Ҳозир Ўзбекистонда қўлланадиган диагностика методлари билан солиштирганда тестларингизнинг натижаси қай даражада аниқ?
ИГХ ва ПЗР натижаларини реал вақтда солиштириш 93,75% га тўғри келади. ИГХ натижалари билан номувофиқлик, ген миқдорининг ошиши ДНК даражасида кузатилмаслиги мумкинлиги факти билан изоҳланиши мумкин, оқсилларнинг юқори даражаси эса HER2 мақомини ИГХ методи ёрдамида баҳолаш имконини беради. Шунингдек натижаларининг фарқ қилиши ИГХ методининг етарлича ўзига хос эмаслиги балн боғлиқ бўлиши мумкин, бунда HER2/neu рецепторли оқсилларининг умумий миқдори аниқланади. Шунга қарамасдан, кўп ҳолларда ПЗР-РВ нинг ИГХ билан мос келишини кўрсатди.
❓ Дунёда маҳсулотингизнинг аналоги борми? Ўзбекистон клиникаларида шунга ўхшаш тест-тизимлардан фойдаланиладими?
Дунё миқёсида ПЗР ёрдамида HER2 мақомини аниқлаш энг янги метод ҳисобланади ва шу боис у унчалик кенг тарқалмаган, чунки ИГХ стандартлаштирилган метод ҳисобланади. Республикамизда ҳам айни пайтда HER2 мақомини аниқлаш учун ИГХ методи қўлланади, аммо бу фақат Республика Онкология Илмий Маркази лабораториясида амалга оширилади.
❓ Шифокорлар, диагностика марказлари, беморлар учун тест-тизимларингизнинг мафтункорлиги нимада?
Бизнинг тест-тизимимиз бошқа методлар билан солиштирганда қиммат эмас, флуоресцент микроскоп каби қиммат ускуналарни талаб қилмайди ва аниқ натижаларни тез беради. Республикадаги барча ҳудудларда жойлашган клиникалар ПЗР аппарат билан жиҳозланган. Тестдан ўтказиш натижалари таргетли препаратларни қўллаган ҳолда таргетли терапиядан фойдаланиш учун беморлар гуруҳини ажратиш имконини беради, ушбу терапия кимёвий терапиядан фарқли ўлароқ айнан ўсма ҳужайраларига таъсир кўрсатади.
❓ Илғор Технологиялар Марказининг лабораториясидан қай тарзда фойдаланишни режалаштиряпсиз?
Тадқиқотларимизнинг барча экспериментлари Илғор Технологиялар Марказининг базасида ўтказилган, шунингдек мижозларнинг биринчи оқимида HER2 мақомини аниқлаш ишларини ҳам Илғор Технологиялар Маркази базасида ўтказиш режалаштирилмоқда.
___________________
Facebook тармоғидаги саҳифамиз: https://www.facebook.com/cat.science.accelerator/
Telegram тармоғидаги каналимиз: https://t.me/CATscienceAccelerator
Сайтимиз: http://cat-sa.uz/
Обуна бўлинг ва янгиликларни кузатиб боринг!
Акселератор иштирокчиларининг илтимосларига кўра, кейинги вебинарга Инновацион Ривожланиш Вазирлигидан маблағ олган биринчи C.A.T. Science Accelerator финалчиларини таклиф қиламиз.
Келаётган шанба, 27 июнь куни соат 16:00 да вебинарда қуйидагилар чиқиш қилади:
? Мардонали Мирзалиев, Onsite Gmbh лойиҳасининг директори (олма пектинини ишлаб чиқариш);
? Барнохон Ортиқхўжаева, LiPatch лойиҳасининг раҳбари (муаммоли тери учун косметик восита);
? Акромхўжа Илхомов, N E F жамоасининг раҳбари (ҳайвонлар учун мувозанатлаштирилган ем ишлаб чиқариш)
Стартаплар асосчилари бизнес-режани, инвесторлар учун тақдимотни, Вазирликдан грант олиш учун ҳужжатларни қандай тайёрлаш ҳақида ҳамда акселератордаги фаолият якунланганидан кейин лойиҳалар қандай натижаларга эришгани тўғрисида гапириб берадилар.
Саволларингизни тайёрланг! Семинар ZOOM да ўтади.
Акселерация дастури қизғин босқичга кирди!
Июнь ва июль ойларида молия, маркетинг ва бизнес-режалаштиришга алоҳида урғу берамиз! Сизларни ушбу мавзулар бўйича таклиф қилинган экспертлар ва менторлар кутмоқда. Июль ойи охиригача барча жамоалар олган билимлари асосида ўзларининг бозорга чиқиш стратегиясини шакллантириши мумкин.
Шунингдек, Илғор Технологиялар Марказининг лабораторияларида ишлар бошланаётганини эслатиб ўтамиз. Сизлардан лаборатория тадқиқотларининг илк натижаларини кутиб қоламиз.
Жамоалардан лойиҳалар устида олиб бориладиган астойдил фаолиятни кутамиз!
Қадрли дўстлар, биз C.A.T. Science Accelerator 2.0 акселераторининг иштирокчи жамоалари билан суҳбатлар рукнини давом эттирамиз.
Бугун зараркунандалар ва ўсимликлар касалликларига қарши курашиш учун органик хомашёдан биопрепаратлар ишлаб чиқариш лойиҳаси устида ишлаётган Innocens Bio жамоасидан интервью олдик.
❓Лойиҳангиз ҳақида гапириб берсангиз. Бозорга қандай маҳсулотларни чиқаришни режалаштиряпсиз? Бундай лойиҳа ғояси қаердан пайдо бўлди?
Лойиҳамиз номи — «Зараркунандалар ва ўсимликлар касалликларига қарши курашиш учун органик хомашёдан биопрепаратлар ишлаб чиқариш».
Биз ўсимликларни зараркунандалар (шира, оққанот, қўнғиз, тунлам)дан ва касалликлар (занг, илдиз чириши)дан ҳимоя қилиш учун 7 хил турдаги биопрепарат устида ишлаяпмиз.
Бизнинг ёш компаниямиз доривор ўсимликларни етиштириш ва қайта ишлаш билан шуғулланади. Бундан ташқари, ўз ер участкаларимизда ўз ходимларимиз учун қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ҳам етиштирамиз. Уларни етиштириш даврида зараркунандалар ва ўсимликлар касалликларига тез-тез дуч келамиз. Уларни ҳимоя қилиш воситаларини ўрганганимизда, Ўзбекистонда асосан кимёвий препаратлар қўлланишини аниқладик, уларнинг умумий ҳажмдаги солиштирма улуши 98% ни ташкил қилади ва фақат 2% гина биологик препаратлар ҳисобланади.
Шу ерда савол туғилади: Агар одамни доривор ўсимликлар ёрдамида даволаш мумкин бўлса, нега энди ўсимликларни ўз хомашёси билан даволаш мумкинмас? Шу тариқа ишни бошладик.
❓Жамоангиздаги мутахассислар ҳақида гапириб берсангиз
Жамоамизда қуйидаги мутахассислар бор:
— Агроном-консультант, ўсимликлар ҳимояси бўйича мутахассис: Бобобеков Қаландар, доцент, қишлоқ хўжалик фанлари номзоди. Ўсимликларни ҳимоя қилиш соҳасида етарли иш тажрибасига эга.
— Ўсимликларни ҳимоя қилиш бўйича агроном: Бегибоев Олимжон, турли ўсимликларни культивациялаш билан шуғулланади, уларнинг зараркунандалари ва касалликларини ўрганади.
— Агрономлар: Аманова Махфурат, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, Тошкент Аграр университетининг сабзавотчилик, картошкачилик кафедраси профессори, ва Рустамов Абдумалик Сатторович, қишлоқ хўжалик фанлари номзоди.
— Технолог: Жўраев Ғайрат Нурмаматович, муҳандис-механик.
❓Зараркунандалар ва ўсимликлар касалликларига қарши курашиш учун препаратларингизнинг бозорда тақдим этилган ва аллақачон фойдаланилаётган препаратлардан фарқи нимада?
Биопрепаратлар органик (биологик, экологик) деҳқончиликда ўсимликларни зараркунандалар ва касалликлардан ҳимоя қилишнинг муҳим воситалари ҳисобланади. Ушбу ҳимоя воситаларининг асосий ўзига хос хусусияти уларнинг одам, атроф-муҳит, уй ва ёввойи ҳайвонлар, ҳашоратлар (чанглантирувчилар, энтомофаглар) ва бошқа биоценоз вакиллари учун зарарсиз эканлигидир.
Бундан ташқари, ҳашоратлар ва вирусли инфекцияларнинг ўсимликларни биологик ҳимоялаш методларига мослашиши йўқлиги натижасида фермердан бир турдаги препаратни мунтазам равишда бошқасига алмаштириш талаб қилинмайди. Бу синовдан ўтган воситалар гуруҳлари асосида қишлоқ хўжалик экинларини зараркунандалардан муҳофаза қилишнинг идеал формуласини чиқариш имконини беради.
Экинларга ишлов беришнинг эскирган кимёвий воситалардан фарқли ўлароқ, табиий воситалар ўз таъсиридан кейин ўсимликларнинг барглари ва пояларида из қолдирмайди. Ушбу хусусият нафақат атроф-муҳитнинг тозалигига, балки етиштириладиган сабзавотлар ва меваларнинг озуқавийлик сифатларига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Биологик воситаларни қўллагандан кейин бир неча кундан сўнг уларни истеъмол қилиш мумкин бўлади.
Биопрепарат ўз самарадорлиги бўйича минимум қўллаш муддатига эга. Ўсимликларга табиий ишлов бериш усулидан фойдаланиш, совуқ ва қорли мавсумлардан ташқари, йилнинг исталган фаслида имконли бўлади.
❓Анъанавий пестицидлар қай даражада хавфли?
Бу сўзнинг ўзи лотин тилига бориб тақалади: «пестис» — юқумли касаллик ва «цидо» — ўлдираман.
Пестицидлар инсон учун потенциал токсик бўлиб, дозасига ва инсон организмига тушиш йўлларига қараб, ҳам ўткир, ҳам сурункали токсик таъсирни кўрсатиши мумкин.
Айрим эски, арзон пестицидлар тупроқда ва сувда кўп йиллар давомида сақланиши мумкин. Ривожланган мамлакатларда бундай пестицидлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш тақиқланган, бироқ кўплаб ривожланаётган мамлакатларда улар ҳамон қўлланилмоқда.
Ушбу воситалар билан уйда ёки томорқасида бевосита ишлайдиган кишилар пестицидларнинг таъсири натижасида соғлиғини кўпроқ хавф остига қўяди.
❓ Зарарсиз эканлигидан ташқари, препаратларингиз истеъмолчи учун яна нимаси билан мафтункор?
Бизнинг биопрепарат — барглар асосида, у мутлақо экологик тоза ва кўп ҳолларда самарали. Кимёвий ишлов бериш воситаларидан фарқли ўлароқ бизнинг препаратдан кейин ўсимликларнинг барглари ва пояларида излар қолмайди, тупроқ ҳам зарарсиз ҳолатда қолади. Бундан ташқари, улардан фойдаланганда тегинишдан қўрқмаса ҳам бўлади.
Ҳозир бозорда қўлланадиган препаратларнинг ҳаммаси деярли четдан олиб келинган, шу боис нархи ҳам юқори, бизнинг биологик маҳсулот эса ҳамёнбоп нархи билан мафтункор, уларни ўсимликлардан ташқари уй ҳайвонларида ҳам қўллаш мумкин, биз буюртмачининг муаммолари бўйича индивидуал ярим маҳсулотни тайёрлашни ҳам режалаштиряпмиз.
❓ Дала синовларини ўтказдингизми?
Биз кукун тайёрлаганмиз, ҳозир у агроном О.Бегибоев томонидан Наманган вилоятининг фермер ва деҳқон хўжаликларидаги ер участкаларида синовдан ўтказиляпти. Натижа тез орада расмийлаштирилади ва биз у ҳақда ижтимоий тармоқларда ёзамиз.
❓ Муаммоли интервью натижалари нималарни кўрсатди?
Муаммоли интервьюлар давомида мутахассислар ва фермерлар барча саволларимизга жавоб беришди. Уларнинг фикрича, ўсимликларни асосан кимёвий воситалардан фойдаланган ҳолда ҳимоя қилмасдан туриб, юқори сифатли қишлоқ хўжалик маҳсулотларини олишнинг имкони йўқ. Бундай ҳимоя воситаларининг самараси анча юқори бўлса-да, уларнинг экология билан боғлиқ муаммолари бор, буни фақат табиий бирикмалар асосидаги хавфсиз препаратларни қўллаш йўли билан яхшилаш мумкин. Ўсимликларни ҳимоя қилиш воситаларини ишлаб чиқиш ҳақидаги масала кимёвий воситаларни биологик воситалар билан алмаштириш ҳисобидан уларнинг улуши вақт ўтиши билан камайишини кўзда тутади.
Мутахассислар ва фермерларнинг таъкидлашича, айни пайтда Ўзбекистонда ҳам ушбу йўналишда ишлар бошлаб юборилган. Хусусан, Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар экспорти ҳажмларини уларнинг экологик хавфсизлигини кафолатлаш ҳисобидан ошириш учун шароитлар яратиш мақсадида, 2019 йил 27 майда Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида маҳсулотни ихтиёрий равишда экологик маркировка қилиш тизимини жорий этиш тўғрисида”ги 435-сонли қарори қабул қилинди. Бунда экологик хавфсизликнинг қуйидаги мезонлари кўзда тутилган:
— ишлаб чиқариш, истеъмол қилиш, фойдаланиш, сақлаш, транспортировка қилиш, утилизация қилиш ва қайта ишлаш жараёнида маҳсулотнинг атроф-муҳитга таъсир қилиш, иқлим ўзгариши, биологик хилмахиллик, энергия тежамкорлик, табиий ресурсларга таъсир кўрсатиш ҳамда маҳсулотни утилизация қилиш жараёнида ҳосил бўлган чиқиндиларнинг таъсир қилиш даражаси;
— хавфли моддаларни хавфсизроқ моддаларга алмаштириш ва янги технологиялар ва бошқаларни қўллаш имконияти.
Шу муносабат билан Ўзбекистоннинг асосий экспортчилари ҳисобланган сабзавотчилар, полизчилар, боғбонлар нафақат экологик, балки ташқи бозорда катта талабга эга бўлган, пестицидларсиз сифатли ва арзон қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун асосан биологик препаратлардан фойдаланади.
❓ Илғор Технологиялар Марказининг лаборатория қувватларидан қандай фойдаланишни режалаштиряпсиз?
Биз ИТМнинг лаборатория қувватларидан биопрепаратларни ишлаб чиқариш учун қўлланадиган ўсимлик хомашёси экстрактларини олиш учун фойдаланишни режалаштиряпмиз.
___________________
Бизнинг Facebook тармоғидаги саҳифамиз: https://www.facebook.com/cat.science.accelerator/
Бизнинг Telegram’даги каналимиз: https://t.me/CATscienceAccelerator
Сайтимиз: http://cat-sa.uz/
Янгиликларимизга обуна бўлинг ва уларни кузатиб боринг!
Ҳурматли жамоалар,
Эртага, 6 июнь куни, соат 16:00 да навбатдаги вебинаримиз ўтказилади.
Вебинар мавзуси — қарор қабул қилишга кўмаклашадиган интервью.
Қарор қабул қилишга кўмаклашадиган интервью нимаси билан муаммоли интервьюдан фарқ қилишини, қандай саволларни албатта бериш кераклигини ва прототип ёки MVP асосида қандай қилиб тескари алоқага эга бўлиш мумкинлигини муҳокама қиламиз.
Азиз дўстлар, биз C.A.T. Science Accelerator 2.0 акселераторининг иштирокчи жамоалари билан суҳбатлар рукнини давом эттирамиз.
Бугун биз виртуал воқелик кўзойнакларидан фойдаланган ҳолда инсультдан кейинги реабилитация учун мобил иловани ишлаб чиқиш лойиҳаси устида ишлаётган VR Cerebri жамоасидан интервью олдик.
❓ Лойиҳангиз ҳақида гапириб берсангиз. Бозорга нима чиқаришни режалаштиряпсиз? Бундай лойиҳа ғояси қаердан пайдо бўлди?
Мамлакатимизнинг ошиб бораётган аҳолисида соғлиқни сақлаш ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш хизматларининг сифати ва самарадорлигини ошириш борасида эҳтиёж мавжуд. Ҳаёт давомийлигининг ошиши ва аҳолининг кексайиши муносабати билан касалланишлар тез-тез содир бўлади. Масалан, инсультларнинг 2/3 қисми 65 ёшдан катта ёшдаги одамларга тўғри келади, Паркинсон касаллиги асосан 50 ёшдан кейин, Альцгеймер касаллиги 60 ёшдан сўнг учрайди. Кекса ёшли беморларнинг ҳаракатланиши қийинлигини инобатга олган ҳолда, биз уйда реабилитация қилиш дастурини яратишни хоҳлагандик. Беморларнинг менталитети шундайки, улар даволовчи машқлар билан мунтазам равишда шуғулланиши учун уларга мотивация керак.
Биз ҳаракат, когнитив ва психоэмоционал бузилишларга эга беморларни реабилитация қилиш учун виртуал воқеликни қўллаган ҳолда ўйин шаклидаги машқларни ишлаб чиқиш қизиқарли бўлган бўларди, деб ўйладик. Бизнинг виртуал воқелик (VR) воситамиз реал сценарийларни акс эттириш йўли билан хавфсиз муҳитда моторикани ўрганиш, билиш стратегиялари ва психоэмоционал фонни оптималлаштиришга ёрдам бериши мумкин. Биз юқоридаги муаммоларга эга беморларга кундалик фаолиятларини амалга оширишга ёрдам берадиган мобил иловани ишлаб чиқишни режалаштирганмиз.
Илова кундалик фаолият кўникмаларини, йўқотилган ҳаракат кўникмаларини, когнитив функцияларни тиклашга йўналтирилган топшириқларни ва эмоционал фонни нормаллаштириш воситаси сифатида арт-терапия компонентларидан бирини ўз ичига олади. Бемор вазифаларни қариндошлари ва мутахассислар ёрдамида ҳам, мустақил равишда ҳам бажариши мумкин бўлади.
❓ Жамоангиз ҳақида гапириб берсангиз, унда қандай мутахассислар бор?
❓ Иловангиз инсультдан кейинги реабилитацияда айнан қандай ёрдам беради?
Виртуал воқелик беморни тўлиқ виртуал оламга олиб киришни кўзда тутади. Наушникли VR гарнитурадан фойдаланиш смартфон экранида юз бераётган нарсаларнинг бемор томонидан қабул қилиниши кучайишига олиб келади ва организмдаги қабул қилувчи тузилмаларнинг турли бўғинларига таъсир кўрсатади.
Биз мияни беморга яхши бўлиши учун “алдаймиз”. Тескари сенсорли алоқани кучайтириш ва ҳар бир бемор учун унинг ҳаракатланиш имкониятларига мувофиқ равишда индивидуал виртуал ҳудудни яратиш фонида машқларнинг кўпроқ жадаллигига эришиш имконияти виртуал воқеликни қўллашнинг шубҳасиз афзаллиги ҳисобланади. Биз йўқотилган кўникмаларни тиклаш ва уларни яхшилаш учун бир нечта виртуал машқларни ишлаб чиқишни режалаштирганмиз, бу билан ҳаракатланиш функцияларини муайян фоизга тиклашга, реабилитация муддатларини қисқартиришга ва тиббий ходимларга тушадиган жисмоний юкламани камайтиришга умид қиляпмиз.
❓ Сизларда илованинг тест версияси борми? Уни беморларда синаб кўрганмисизлар?
Бизда илованинг тест версияси бор, шу билан бирга ишлар ҳам давом этмоқда. Биринчи навбатда биз ўзимиз ишлаб чиққан машқларнинг бехатолиги ва аниқлигига ишонч ҳосил қилиш учун ўзимизда синовдан ўтказяпмиз. Айрим техник жиҳатлар устида ишлашимиз керак, улар бартараф этилганидан кейин беморларда синашга ўтамиз.
❓ Сизнинг иловангиз билан ҳар қандай VR гарнитура, масалан нархи бўйича ҳамёнбоп Google CardBoard ҳам ишлаши мумкинми ёки ундан кучлироқ ва функционалроқ гарнитура зарур бўладими?
Аҳоли учун ҳамёнбоп бўлган мобил реабилитация воситасини яратиш мақсадларимиздан бири ҳисобланади, шу боис ҳар қандай VR гаринитурадан, шу жумладан Google Card Board дан ҳам фойдаланиш мумкин.
❓ Маҳсулотингизнинг аналоглари борми? Бундай методика мамлакатимизда қўлланадими?
Дунёда виртуал реабилитациянинг ҳар хил турлари мавжуд, масалан, сенсорли қўлқоплар, роботлаштирилган механотерапия, MindMaze методи, Nirvana ва ҳ.к. Бизда Ўзбекистонда ҳаракат ва когнитив бузилишлар билан бирга кечадиган неврологик касалликларга эга беморларни даволаш учун мобил илова илк бор яратилади.
❓ Умуман олганда, методингизнинг самарадорлигини ўзингиз қандай баҳолайсиз?
Тиббиёт ва соғлиқни муҳофаза қилиш бўйича мобил иловалар IT-технологиялар бозорида тоборо оммабоп бўлиб бормоқда. Интернетда мобил иловалардан фойдаланиш шифокорларга беморларни шахсан қабул қилиш борасида вақтни сезиларли тежашга ёрдам беришини исботлайдиган тадқиқотларни кўплаб топиш мумкин. Ўз навбатида, беморлар эса ўз соғлиғининг ҳолатини осонгина кузатиб бориши мумкин.
Аммо беморларимизнинг маданияти ва менталитети бундай инновацион ёндашувларга ҳали мослашмаган. Ҳар қандай муваффақиятли лойиҳа 99% қаттиқ меҳнатдан ва 1% инновациялардан иборат бўлади. Реабилитацияда ҳам худди шундай – биз яратган маҳсулотнинг самарадорлиги кўпроқ беморларнинг кундалик меҳнатига боғлиқ.
___________________
Бизнинг Facebook тармоғидаги саҳифамиз: https://www.facebook.com/cat.science.accelerator/
Бизнинг Telegram’даги каналимиз: https://t.me/CATscienceAccelerator
Сайтимиз: http://cat-sa.uz/
Обуна бўлинг ва янгиликларни кузатиб боринг!
